अघिल्लो वर्ष समाचार प्राप्त गर्ने माध्यमका रूपमा आफूलाई हेर्ने प्रयोगकर्ता दोबर पारेको सामाजिक सञ्जाल इन्स्टाग्राम, समाचार स्रोतको रूपमा सामाजिक सञ्जाल ट्विटरलाई उछिन्नतर्फ अघि बढिरहेको एउटा अनुसन्धानले देखाएको छ । रोयटर्स इन्स्टिच्युट डिजिटल न्युज रिपोर्ट सन् २०२० ले सन् २०१८ यता समाचारका लागि इन्स्टाग्राम प्रयोग गर्ने प्रवृत्ति दोबरले बढेको देखाएको हो । युवाहरूमा यो अझ बढी बलियो देखिएको छ । उक्त अध्ययनका अनुसार यूकेका १८ देखि २४ वर्षका झण्डै एक चौथाइ व्यक्तिहरूले कोरोनाभाइरसबारे जानकारी पाउन इन्स्टाग्रामलाई समाचारको श्रोतका रूपमा प्रयोग गरेका थिए । तर सामाजिक सञ्जालहरू सबै भन्दा कम विश्वशनीय समाचार स्रोतहरू मध्येमा रहेको पनि पाइएको छ । जम्मा २६ प्रतिशतले मात्रै कोरोनाभाइरसबारे सामाजिक सञ्जालमा शेअर गरिएका समाचारमा आफूलाई विश्वास लाग्ने बताएका थिए। फेसबुक म्यासेन्जर र अरू च्याटका लागि प्रयोग हुने एपमार्फत् शेअर गरिने समाचारमा त्यही हाराहारीको विश्वास व्यक्त गरिएको थियो । राष्ट्रिय सरकार र समाचार संस्था दुवैलाई ५९ प्रतिशतले विश्वास गरेका छन्।
युवाहरूमा बलियो प्रभाव
सर्वेक्षणमा सहभागी भएका एक तिहाइ भन्दा धेरै व्यक्तिले इन्स्टाग्रामको प्रयोग गरिरहेका छन् र उनीहरूमध्ये दुई तिहाइको उमेर अहिले २५ वर्ष भन्दा कम छ । र ११ प्रतिशतले इन्स्टाग्रामलाई समाचारको लागि प्रयोग गर्छन् जुन ट्विटरभन्दा एक अङ्कले कम हो । ‘इन्स्टाग्राम कम उमेरका व्यक्तिहरूमा माझ अझ बढी लोकप्रिय बनिरहेको छ,’ उक्त अनुसन्धानका प्रमुख लेखक निक न्युमेन भन्छन् ‘साधारण ढङ्गले र राम्रा तस्बिरहरूको प्रयोग गरी प्रस्तुत गरिएका कथामा उनीहरूले एकदमै राम्रो प्रतिक्रिया जनाएका छन्।” हालकै महिनाहरूमा चर्चित र व्यापक रूपमा विचारहरू आदानप्रदान भएका त्यस्ता समाचारहरूको विषय जलवायु परिवर्तन, ब्ल्याक लाइभ्स म्याटर भनिने अमेरिकामा जारी आन्दोलन र कोरोनाभाइरस रहेको देखिएको छ । इन्स्टाग्रामको स्वामित्व सामाजिक सञ्जाल कम्पनी फेसबुकसँग रहेको छ। व्हाट्स एपको स्वामित्व पनि फेसबुकसँगै छ ।
समाचारको विश्वशनियता कस्तो
४० वटा देशमा गरिएको सर्वेक्षणका क्रममा समाचार र समाचार संस्थाहरूको विश्वशनियताबारे पनि अध्ययन गरिएको थियो । जम्मा ३८ प्रतिशतले मात्रै अधिकांश अवस्थामा आफूहरूले समाचारमा विश्वास गर्ने बताएका छन् । अध्ययनमा सहभागी भएका आधा भन्दा कम अर्थात ४६ प्रतिशतले आफूले रूचाएको समाचार श्रोतमाथि विश्वास गर्ने बताएका छन् । कोभिड १९ को महामारीपछि समाचार संस्थाहरूको विश्वशनियतामा वृद्धि भइ त्यो ५९ प्रतिशतमा पुगेको थियो । अनुसन्धानका लेखकहरूले सञ्चारमाध्यमहरूले जनस्वास्थ्य सम्बन्धी सुझावलाई बढी प्रथमिकता दिएकाले यसो भएको विश्वास गरेका छन् । उनका अनुसार सामाजिक सञ्जालमा विश्वशनियता कायम गर्न गाह्रो रहेको छ किनभने त्यहाँ षडयन्त्रका सिद्धान्तहरू ‘भाइरल’ हुन्छन् र त्यसकै कारणले तथ्यमा बारम्बर सम्झौता गरिन्छ। सत्य के हो भन्ने अवधारणामा नै विवाद हुन्छ । कतिपय अवस्थामा मुलधारको पत्रकारिता विफल भइरहेको बताउने गरिन्छ । तर महामारी शुरू भएको समयमा ठूलो सङ्ख्याका श्रोता र पाठकले तीनिहरूलाई पछ्याएकाले अहिले पनि उनीहरू नै भरपर्दा र विश्वशनीय समाचारका स्रोतका रूपमा देखिएका छन् ।
तटस्थताको पक्षमा ’मौन बहुसङ्ख्यक’
अहिलेको गहिरो प्रश्न कम उमेरका पाठक वा श्रोताहरूले समाचार ग्रहण गर्छन् कि गर्दैनन् भन्ने हो । रोयटर्सको अध्ययनले समाचार श्रोतका रूपमा इन्स्टाग्रामको उल्लेख्य विस्तार देखाउनुले फेसबुकले उक्त सञ्जाल खरिद गर्ने निर्णय इतिहासकै सबैभन्दा फाइदाजनक मध्ये एउटा भएको देखाएको छ । यदि लेखकहरूले भविष्यवाणी गरेको जस्तै अर्को वर्ष इन्स्टाग्रामले ट्विटरलाई उछिन्यो भने, त्यसबेला पत्रकारहरूले आफूमाझ लोकप्रिय भएपनि ट्विटरले सार्वजनिक मतलाई कम प्रतिनिधित्व गर्नेछ । लकडाउनको बीचमा सञ्चारमाध्यम र सरकारमा अरू बेला भन्दा बढी विश्वास देखिएपनि अप्रिल र मे महिनाको बीचमा त्यो ११ अङ्कले घटेको उक्त अध्ययनका लेखक न्यूमेनले बताएका छन् । औपचारिक रूपमा अध्ययनको अङ्ग नभएपनि हालैको सर्वेक्षणले ‘राष्ट्रिय एकताका क्षण’ कटेको देखाएको छ । विश्वशनियताको विश्लेषणबाहेक उक्त अध्ययनमा ‘मौन बहुसङ्ख्यक’ को पनि चर्चा गरिएको छ जसले आफूले ‘तटस्थ’ समाचारलाई हेर्ने बताएका छन् । सन् २०१३ यता उक्त रिपोर्टका लेखकहरूले यो प्रश्न गर्न छाडेका थिए किनभने विचार व्यक्त गर्ने र समाचार लेखनमा खुल्ला दृष्टिकोण राख्ने प्रवृत्ति बढ्दै गएको थियो । अध्ययन गरिएका ९ वटा देशमा सहभागीहरूले ‘कुनै पनि धारणा नराख्ने’ समाचार श्रोतबाट आउने खबर आफूहरूले रूचाउने बताएका छन् । त्यस्तो मत सबभन्दा बलियोसँग जर्मनी, जापान, यूके र डेनमार्कमा व्यक्त भएका थिए । यी देशहरूमा बलियो र स्वतन्त्र सार्वजनिक प्रसारकहरू रहेको प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको छ ।
इन्स्टाग्रामले समाचार स्रोतका रूपमा ट्विटरलाई जित्ने
Spread the love
